Aan de rand van de wereld

PYE, M., Aan de rand van de wereld. Hoe de Noordzee ons vormde. (The Edge of the World, 2014)  A’pen, De Bezige Bij, 2014, 430 pp. – ISBN 978 90 8542 5731

Met de val van het Romeinse Rijk in de vijfde eeuw begonnen de ‘duistere middeleeuwen’. Deze duizendjarige periode kenmerkt zich door cultureel verval, oorlogen, invasies, gewelddadige veroveringen en zelfs genocide. Dit geldt in het bijzonder voor de streken aan de Noordzee, de rand van de wereld, die volgens de Romeinen door barbaarse stammen bewoond werden. Maar was dit echt wel zo?

Michael Pye, historicus en journalist, onderneemt een poging om een preciezer, kleurrijker en vollediger beeld te schetsen van de ontwikkelingen in de Noordzeegebieden van Dublin tot Gdansk, van Bergen tot Dover. Met verve toont hij aan dat de duistere middeleeuwen helemaal niet zo duister waren als algemeen aangenomen.

Over deze periode zijn de geschreven bronnen echter schaars en niet altijd betrouwbaar. Ze hebben bovendien vaak betrekking op een beperkt, elitair deel van de bevolking. Maar tegenwoordig beschikken we over archeologische ontdekkingen, die vaak heel andere onthullingen doen over het dagelijkse leven in die tijd. Zo wordt algemeen aangenomen dat de Angelsaksen nagenoeg de gehele oorspronkelijke bevolking van het Britse eiland uitroeiden. Alle aanwijzingen duiden echter op een veel langer, milder en goedaardiger proces.

Er is zelfs meer. In de landen rond de Noordzee kreeg de moderne samenleving geleidelijk vorm. Het leven van mensen werd ingrijpend beïnvloed door de onderlinge contacten over water. Friese handelaren introduceerden het geld als betaalmiddel. Ze onderhielden ook intensief handelsverkeer met de bewoners van het huidige Rusland en met Aziatische volkeren. De Vikingen ontdekten IJsland, Groenland en Vinland, een deel van het huidige Canada. De invallen van de Vikingen brachten overigens niet alleen veel verwarring, maar ze leidden tot het ontstaan van een nieuw soort nederzettingen, de steden.

Omdat dit havens waren lieten ze zich moeilijk inpassen in de feodale structuren. De zee betekende vrijheid en was aldus de kiem van democratisering. De handel overzee maakte ook nieuwe vormen van geldbeheer nodig: de beurs ontstond en de noodzaak aan wetgeving die berustte op het geschreven woord.

Meer mensen konden toen trouwens lezen dan altijd werd gedacht. En wist u dat de moderne vorm van het boek door de Ieren werd uitgevonden? Zo werd de weg geplaveid naar de boekdrukkunst en geletterdheid, onmisbare voorwaarden voor de bloei van wetenschap en kritische geesten.

En er valt nog veel meer te leren over de rijke geschiedenis van de Noordzeelanden en -volkeren. Het Noorden was verre van een ruw gebied met een onbeschaafde bevolking. Het toenmalige leven moet natuurlijk niet opgehemeld worden. Mensen waren heel wat minder vrij dan tegenwoordig, maar ze waren wel even ondernemend en inventief. 

Michael Pye brengt oude, vergeten teksten tot leven en verbindt ze met vondsten uit recent archeologisch onderzoek. Het resultaat heeft de allure van een epos en geeft zeer goed de sfeer weer van het leven in het Noordzeegebied tijdens de middeleeuwen. 

Het verhalende karakter van dit werk gaat jammer genoeg ten koste van een systematische en analytische behandeling van deze tijdsperiode. Vaak was het moeilijk om door het bos de bomen nog te zien. Niettemin is het een onschatbare verdienste van de auteur dat hij deze 'verloren' wereld voor ons heeft herontdekt.

© Minervaria