Passies van het brein

SITSKOORN, M., Passies van het brein. Waarom zondigen zo verleidelijk is. A’dam, Uitg. Bert Bakker, 2010, 224 pp. – ISBN 978 90351 3223 8

Bezit u veel meer boeken dan u ooit gelezen krijgt? Hebt u stapels serviesgoed dat u nooit gebruikt? Is een stukje chocolade de aanleiding tot het verslinden van het hele pak? Haalt u zich geregeld een vervelende onenigheid op de hals door een totaal onnodige woedeuitbarsting? Vindt u uw collega’s maar klungels? Zit u stiekem te gluren naar de borsten van uw vrouwelijke medewerkster? Geniet u van een uitgebreide roddelpartij?

Over het rijtje van de zeven hoofdzonden of ondeugden zijn de meeste filosofen en theologen het al sedert de oudheid eens. Ze zijn ‘des menschen’, van iedereen en van alle tijden. Als ze alleen maar nefaste gevolgen hadden voor de persoon zelf was het niet zo erg. Maar ze liggen aan de basis van ontelbaar veel misstanden en rampen in de wereld. De meeste oorlogen vinden hun oorsprong in machtshonger en zelfingenomenheid.

We beseffen dat we teveel gedronken hebben, te snel uit onze slof zijn geschoten of weer iets overbodigs gekocht hebben. We kunnen het niet laten om ons over te geven aan achterklap en pootje lichten, diefstal en bedrog, burenruzies en veldslagen. Maar als we de gelegenheid krijgen doen we het weer. Waarom blijven we ons, tegen beter weten in, bezondigen aan gedrag waarvan we achteraf spijt hebben, omdat het onszelf en anderen schade berokkende?

De onweerstaanbaarheid van dit gedrag wortelt in onze hersenen, zegt hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoon. In dit boek verheldert ze de processen in ons brein die ons aanzetten tot gulzigheid, afgunst, vraatzucht, lust, woede, trots en luiheid. En meteen wordt duidelijk dat deze ondeugden niet voor niets zo krachtig zijn. Ze zijn immers nuttig in de strijd om te overleven. Daarom zijn ze nauw verbonden met pijn en genot.
Die hartstochten zijn echter niet enkel bron van leed en spijt, ze hebben ook hun goede kanten. En het vermogen om ze in aanvaardbare banen te leiden is evenzeer terug te brengen tot processen in de hersenen. Het mag soms moeilijk zijn om het zondigen te laten, wijsheid heeft ook zijn wortels in ons brein. Margriet Sitskoorn legt uit hoe je je hersenen zelf in die richting kunt sturen.

Onze hersenen werken immers niet op zichzelf, ze worden beïnvloed door gebeurtenissen, de omgeving en ons eigen gedrag. Sitskoorn legt uit hoe macht en status ons ongevoeliger maken voor het lot van anderen en zelfzuchtig gedrag bevorderen. Ze maakt duidelijk waarom rechtvaardigheid hebzucht tegengaat en op zijn beurt rechtvaardigheid bevordert, en waarom vergeven de meest effectieve manier is om woede kwijt te geraken. En we leren waarom er zout in koekjes zit en suiker in chips.

Voor zover mogelijk voor een boek over de werking van de hersenen is Passies van het brein een vrij toegankelijk werk. Margriet Sitskoorn gebruikt zo weinig mogelijk vaktermen en waar noodzakelijk verwijst ze naar een vereenvoudigde tekening van de hersenen achter in het boek. Daarop worden de belangrijke gebieden in de hersenen aangegeven die een rol spelen in het voelen van genot en pijn. Je kunt de bladzijde met deze figuur uitklappen zodat je hem kunt raadplegen tijdens het lezen.

Wie het op een bepaald ogenblik toch gaat duizelen van de moeilijke termen hoeft zich geen zorgen te maken. Het is helemaal niet noodzakelijk alle details te begrijpen om de kern van het betoog te vatten. De tekst is bovendien met zwier geschreven en laat zich vlot lezen.

Dit populairwetenschappelijke werk doet wat het belooft. Je wordt meegenomen op een fascinerende ontdekkingsreis naar het verband tussen je onweerstaanbare neigingen en het brein. Het biedt niet alleen inzicht, maar doet je nadenken over hoe je zelf met verleidingen omgaat. En als je dat wil kan je het als werkboek gebruiken om je onbeheersbare neigingen beter onder controle te krijgen.

© Minervaria