SANDERS, L. & C. DEVOS e.a., Politieke ideologieën in Vlaanderen. A’pen, Standaard Uitgeverij, 2008, 476 pp. – ISBN 978 90 02 22333 4Enkele weken geleden trokken de Vlamingen massaal naar de stembus. Inzet: de samenstelling van het Europese parlement maar vooral de verkiezing van de vertegenwoordigers in het Vlaamse parlement. Van die uitslag hangt de samenstelling van de Vlaamse deelregering af. Bij die gelegenheid worden alle politieke partijen bevangen door profileringskoorts. Er wordt gebakkeleid over concrete pijnpunten en maatregelen, er wordt tegen elkaar opgeboden, beloofd en afgeketst. De gezichten op de borden langs de wegen worden geflankeerd door nietszeggende slogans. Soms moet je nog een keer kijken om te weten voor welke partij ze staan. En waarvoor staan die partijen dan?
Gedurende ongeveer twee eeuwen, tot halfweg de 20e eeuw, werd het politieke denken in Europa steeds explicieter bepaald door politieke ideologieën. In de twintigste eeuw ontaardden sommige daarvan tot totalitaire regimes die verschrikkelijke bloedbaden hebben aangericht en onafzienbare menselijke ellende veroorzaakt, waarmee vergeleken het beruchte religieuze geweld tijdens de ‘donkere Middeleeuwen’ bijna te verwaarlozen is. In de tweede helft van de twintigste eeuw is politieke ideologie voor velen dan ook een vies woord geworden. Albert Camus was de eerste die in 1946 sprak over ‘het einde van de ideologie’.
Maar kunnen we zonder politieke ideologie? Is politiek zonder ideologie wel denkbaar en wenselijk? Luk Sanders en Carl Devos, respectievelijk docent aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven en aan de Vakgroep Politieke Wetenschappen van de Universiteit Gent, menen van niet. Politiek en ideologie gaan immers hand in hand. Onze samenleving wordt ideologisch gestuurd. Georganiseerde politieke actie is niet mogelijk zonder een stelsel van ideeën. Ideologieën zijn bovendien onlosmakelijk verbonden met de opkomst van de democratie. Hoe problematisch het soms lijkt, democratie drijft op verdeeldheid. Het mag ons zelfs gerust stellen dat het in een samenleving met een democratische traditie niet zo cruciaal is welke ideologie domineert. De democratie regelt zichzelf wel.
In dit boek laten verschillende deskundigen ons kennis maken met de belangrijkste politieke ideologieën in Vlaanderen en de politieke partijen die er gestalte aan geven.
Een beladen begrip blijkt niet eenvoudig te definiëren. In zijn zeer heldere en instructieve inleiding kiest Luk Sanders voor de bruikbare definitie van de Britse politicoloog Andrew Heywood. Daarna schetst hij hoe de eerste politieke ideologieën zijn ontstaan. Voor het politiek-filosofische ideeëngoed is de term ideologie pas tijdens Franse revolutie geïntroduceerd. Geleidelijk aan werd het begrip steeds vaker gehanteerd als verzamelnaam voor politieke stromingen, wereldbeschouwingen of doctrines.
De belangrijkste politieke ideologieën in Europa zijn het liberalisme, het socialisme en het conservatisme.
Patrick Stouthuysen, hoogleraar Politieke Wetenschappen aan de VUB, bijt de spits af met een voorstelling van de oudste politieke ideologie, het liberalisme. In zijn boeiende uiteenzetting maakt hij duidelijk wat liberalisme wel en niet betekent, verheldert hij de heikele thema’s ervan en tekent hij de geschiedenis uit van de liberale partijen in België. Hoewel de liberale gedachte in nagenoeg alle Westerse landen ruim ingang heeft gevonden, hebben de liberale partijen geen klinkende verkiezingsoverwinningen op hun palmares kunnen schrijven. In het huidige klimaat van onzekerheid en door het gevoel van bedreiging bij veel mensen is de vrije gedachte voor velen niet aantrekkelijk genoeg. Voor de komende jaren voorziet hij dus zwaar weer voor de liberale partijen.
Carl Devos en Tine Boucké, doctor-assistente aan de Vakgroep Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Gent, buigen zich in een uitgebreid hoofdstuk over het socialisme, de ideologie van de gelijkheid. Ook al zijn er gemeenschappelijke kernpunten, over de wijze waarop ze bereikt dienen te worden en hoe de realisatie er moet uitzien zijn in de geschiedenis verschillende visies de revue gepasseerd. Ook vandaag is het socialisme geen evidente ideologie. Overal in Europa worstelen de sociaaldemocraten met de praktische vertaling ervan. De woelige en soms bloedige geschiedenis van de socialistische bewegingen en partijen in België vormt daar geen uitzondering op.
Wouter Beke, verbonden aan het Overlegcentrum voor Ethiek aan de Katholieke Universiteit Leuven, licht de christendemocratie toe. De troef van de christendemocratische partijen is dat ze volkspartijen zijn. Ze vertegenwoordigen niet een of andere deelgroep in de samenleving maar verschillende sociale klassen en groepen. Zowel in Europa als in België verzekerde dit hen doorgaans van een ruime deelname aan de macht. Vooral het streven naar stabiliteit, dat steeds een leitmotiv geweest is van de christendemocratische partijen, spreekt mensen aan. Toch ziet Beke een aantal belangrijke verschilpunten met conservatieve partijen. Voor hij de Belgische en Vlaamse geschiedenis van de christendemocratische partijen weergeeft, licht hij het personalisme toe, de ideologische basis van de christendemocratie.
Bruno De Wever, hoofddocent aan de vakgroep Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit Gent en gespecialiseerd in de Vlaamse beweging, en Antoon Vrints, postdoctoraal onderzoeker aan dezelfde universiteit, nemen het Vlaams-nationalisme onder de loep. Ze starten met een bondige, kritische voorstelling van het nationalisme. Daarna geven ze een vrij uitgebreid overzicht van de geschiedenis van de Vlaamse beweging en het Vlaams-nationalisme. Zo lezen we hoe de politieke radicalisering in het interbellum uitmondt in het dieptepunt van verregaande collaboratie met het Nazi-regime. Na de oorlog tekent zich een duidelijke tegenstelling af tussen de reformistische of democratische vleugel en de rechtsrevolutionaire strekking die niet van compromissen wil weten. Op het einde van het hoofdstuk geven ze een handig historisch overzicht van de belangrijkste momenten in de geschiedenis van het Vlaams-nationalisme.
Jos Geysels, Minister van Staat en gewezen politiek secretaris van Agalev (nu Groen!), en Jan Mertens, beleidsmedewerker voor Groen!, belichten tenslotte het ecologisme, de jongste stroming. Ze bieden bovendien een zeer verhelderende bespreking van de verschillen en gelijkenissen met andere ideologieën. De korte wisselende geschiedenis van de groene partij in Vlaanderen komt uiteraard ook aan de orde. In het spanningsveld tussen theorie en praktijk worden ecologische partijen gemakkelijk verdacht van ‘groen moralisme’ en te weinig realiteitszin. Gezien de omvang van structurele ecologische problemen, zo stellen Geysels en Mertens daar tegenover, zou de keuze voor een drastische ecologische politiek wellicht de enige realistische kunnen zijn.
Tijdens het lezen herinnerde ik mij regelmatig politieke beslissingen en standpunten van de respectievelijke partijen die niet strookten met hun achterliggende visie. De discrepantie tussen theorie en praktijk is soms groot. In een democratische en tegelijk complexe en problematische samenleving is het echter helemaal niet gemakkelijk om een ideologie consequent in de praktijk om te zetten. Ideologieën lijken vaak ver van de realiteit af te staan. En hoe graag we het anders zouden willen, ook de politiek is niets menselijks vreemd.
Toch zijn ideologieën nodig en absoluut zinvol om aan coherente politiek te doen, aldus Carl Devos in zijn bondige slotbeschouwing. Ze bieden een kader om problemen te analyseren en vanuit idealen een actieprogramma op te stellen. “Met alleen ideologieën zien we niet veel, maar zonder zijn we blind”, stelt hij.
En hij besluit: “Wie politiek beter wil begrijpen moet weten waar ideologieën voor staan en moet de geschiedenis van de partijen die ze in hun vaandel hebben leren kennen. We hopen dat dit boek daartoe heeft bijgedragen.”
Voor mij is dit zeker het geval. Zonder uitzondering paren alle bijdragen inhoudelijke diepgang aan een helder en inzichtelijk taalgebruik. De pluralistische aanpak en inslag geven het boek een duidelijke meerwaarde. De auteurs zijn er bovendien in geslaagd een verre van sexy onderwerp op een boeiende en verteerbare manier te serveren. Zonder meer warm aanbevolen!
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten