van den BRINK, R., In de greep van de angst. De Europese sociaal-democratie en het rechtspopulisme. A'pen, Uitg. Houtekiet, 2005, 568 pp. – ISBN 90 5240 699 5In alle landen van de Europese Unie zagen sociaal-democratische partijen – overigens niet alleen zij – de afgelopen decennia een aanzienlijk deel van hun electoraat overstappen naar populistische en rechts-radicale partijen. Overal in Europa halen (extreem)-rechtse populistische partijen hun hoogste scores in steden die traditioneel rode bolwerken waren. Sociaal-democraten worden geconfronteerd met populistische radicaalrechtse of (extreem)-rechtse politieke bewegingen die een geduchte electorale concurrent zijn.
De Europese sociaal-democraten zijn intussen – zij het een beetje laat – op allerlei niveaus begonnen zich te verdiepen in het (extreem)-rechtse populisme en op zoek gegaan naar een strategie om de strijd met deze min of meer nieuwe uitdager aan te gaan. Dit boek geeft de stand van die discussie weer en brengt de diverse opvattingen binnen de Europese sociaal-democratie in kaart te brengen.
Daartoe heeft Rinke van den Brink, redacteur van het NOS Journaal, gedurende twee jaar (2002-2004) gesprekken gevoerd met gezichtsbepalende sociaal-democratische politici, maar ook met adviseurs en denkers op de achtergrond en met politieke en sociale wetenschappers. Hij heeft gekozen voor zes landen met uiteenlopende ervaringen met (extreem)-rechtse populistische partijen. In vijf daarvan heeft de sociaal-democratie serieuze klappen gekregen, in het zesde (Zweden) heeft men de boot (nog) kunnen afhouden.<>
In acht genomen de specifieke situatie in de verschillende landen, zijn de analyses gelijklopend. De oorspronkelijke electorale aanhang van de sociaal-democraten is de afgelopen decennia in omvang sterk afgenomen en hun sociale basis drastisch veranderd. Heel wat arbeiders hebben zich opgewerkt naar de middenklasse, terwijl tegelijkertijd veel industriële werkgelegenheid is verdwenen. Naast het restant van de traditionele arbeidersklasse is er een nieuwe onderklasse van mensen die veelal nooit een baan hebben gehad en aan de armoedegrens leven. Onder hen zijn veel migranten. Van partij van de arbeidersklasse zijn de sociaal-democraten steeds meer de partij van de middenklasse geworden.
De traditionele achterban van de sociaal-democratie, de (laaggeschoolde) arbeiders, is in onze snel veranderende maatschappij het meest bedreigd. De gemiddelde burger heeft de laatste 15 jaar uitsluitend geprofiteerd van de mondialisering, maar dit geldt niet voor de laaggeschoolde arbeiders. Zij zijn het minst weerbaar, en het eerste slachtoffer van werkloosheid, immigratie en criminaliteit.
In dat gat zijn de (extreem)rechtse populistische partijen gesprongen. Zij spitsen zich toe op thema's die overwegend te maken hebben met angst: tegen verandering en terugkeer naar traditionele waarden, tegen immigratie en terug naar homogeniteit, tegen globalisering en voor nationalisme. Zij maken misbruik van het feit dat mensen in tijden van economische crisis en te snelle verandering hun houvast verliezen en vaak zoeken naar een zondebok. Die is snel gevonden bij de vreemdelingen. Van xenofobie hebben ze hun handelsmerk gemaakt. Hun oplossingen zijn echter discriminerend en absoluut niet sociaal. De (extreem)-rechtse populistische partijen bespelen immers met de ene hand het sociale register en met de andere hand, en al even vaardig, het neoliberale economische register.
Sociaal-democraten hebben de problemen die modernisering, globalisering en immigratie meebrengen echter te lang genegeerd of ontkend. Ze hebben zich veel te weinig bekommerd om de verzuchtingen van de gewone mens, die niet weerbaar genoeg is om zich te handhaven en vooruit te komen in een snel veranderende maatschappij. In veel landen hebben ze zelfs een neoliberaal beleid gesteund of gevoerd. En ze hebben hun ideologisch profiel laten vervagen en zich onvoldoende bezig gehouden met een actieve integratiepolitiek voor de nieuwkomers. Immigratie is immers een essentieel aspect van een verantwoord sociaal-economisch beleid.
In alle besproken landen zijn de sociaal-democraten voor het ogenblik druk bezig hun doelstellingen en werkwijze te herzien, met wisselend succes. Zij zijn op verschillende fronten bezig met een inhaalbeweging. Deze houdt vooral een terugkeer in naar de oorspronkelijke uitgangspunten, met een modern beleid.
In de greep van de angstmag dik zijn, het is boeiende lectuur en het leest over het algemeen vlot. De waarde ervan ligt volgens mij in de veelzijdige aanpak. Behalve academici komen de sociaal-democraten zelf aan het woord, met een vaak opvallend scherpe en genuanceerde kritische analyse van de gevoerde politiek. Het democratische aspect komt goed tot zijn recht in de openheid waarmee verschillende meningen aan de orde komen.
Er is een omvangrijke notenlijst opgenomen, met verantwoording en documentatie van achtergrondgegevens. Een slothoofdstuk, waarin de auteur zijn belangrijkste conclusies verwoordde, was misschien nuttig geweest.
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten