In deze wereldomvattende crisis toont de Europese
Gemeenschap zich vrij daadkrachtig in de bestrijding van het coronavirus.
Europa maakt o.a. middelen vrij ter ondersteuning van de economie en
onderhandelt over vaccins. Je zou haast vergeten dat in de voorbije twee
decennia het Europese project talloze malen onder zware druk heeft gestaan.
Maar Geert Mak houdt ons
bij de les. Bijna exact 20 jaar na zijn eerste boek over de geschiedenis van Europa, pakt hij uit met een lijvig vervolg. In een chronologisch overzicht maakt hij een grondige en
genuanceerde analyse van de problemen en uitdagingen waarmee Europa in de
eerste twee decennia van de 21e eeuw werd geconfronteerd.
Na de vliegende start van
de eeuw, met de introductie van de euro, maakte het optimistische Europa een
periode van snelle en diepgaande veranderingen door. De euforie van de eeuwwisseling deemsterde langzaam
weg en maakte plaats voor desillusies. In Europa stapelde zich de ene crisis op
de andere.
De muntunie
plaatste de lidstaten voor onmogelijke opgaven. De globalisering zorgde voor
het verlies van de kleinschaligheid en menselijke betrokkenheid. De overhaaste
toetreding van de voormalige Oostbloklanden bleek een fiasco. De massale
emigratie naar het Westen had dramatische gevolgen voor het thuisland en was
koren op de molen van nationalistische en populistische partijen in het Westen.
Ze kregen
nog meer munitie na de aanslag op de Twin Towers in New York. De islam en de
moslims werden de nieuwe zondebok voor de achteruitgang van de lagere en
middenklasse. De bloedige conflicten in Afrika en Klein-Azië zorgden daar
bovenop voor een stroom vluchtelingen en migranten. Het Europese asielsysteem
bleek een chaos. Ultrarechts spon er garen bij, Europa raakte steeds verder
verdeeld.
Dan waren
er nog de Griekse kredietcrisis, die de muntunie bedreigde, en de Oekraïense
kwestie, die de wankele verstandhouding met Rusland zwaar op de proef stelde.
De aanvankelijke Europese eensgezindheid begon te verwateren. Er was geen
openheid ontstaan, maar een ondoorgrondelijk netwerk van natiestaten.
Het
enthousiasme voor Europa ging tanen. De eenmaking van Europa was ondoordacht en
inderhaast gebeurd, maar hield veel te weinig rekening met de realiteit. De
nakende Brexit bracht andere landen op het idee om ook hun eigen weg te gaan.
En na de verkiezing van Donald Trump in de VS verbrokkelde het Atlantisch
bondgenootschap. In de nieuwe wereldorde stond Europa alleen.
In de
eerste twee decennia van de 21e eeuw hing het Europese project
meerdere malen aan een zijden draad. Dit roept een paar fundamentele vragen op.
Kan er eigenlijk wel een Europese identiteit ontstaan in een continent met 60
talen en 40 landen? Kan Europa meer worden dan de optelsom van nationale
democratieën?
In het
laatste hoofdstuk maakt Geert Mak de balans op. Het is niet allemaal kommer en
kwel. Op andere vlakken is de unie wel gegroeid en verstevigd. Het vertrouwen
van de burgers in de Europese leiders is weer gestegen. We zitten echter wel in
een gevaarlijke overgangsfase. De vraag is wat
Europa daarin kan bieden.
Sedert de
publicatie van dit boek is er weer heel wat veranderd. Voor het oplossen van de
Brexit-crisis heeft Europa zich zeldzaam eensgezind getoond en voor de aanpak
van de covidcrisis kijken de lidstaten toch weer richting Europa. Het lijkt wel
een illustratie van de aloude vaststelling dat een gemeenschappelijke vijand de
onderlinge solidariteit verhoogt. En de verkiezing van Joe Biden belooft een
grondige ommekeer in de verzuurde relatie met de VS en het herstel van het
Atlantische bondgenootschap.
Met Grote verwachtingen heeft Geert Mak
alvast mijn verwachtingen over zijn boek ruim ingelost. Behalve het grondig
uitgewerkte overzicht van de evoluties in Europa van 1999 tot 2019, vond ik er
een zeer kritische en doordachte analyse van de meest verontrustende
ontwikkelingen in het Europa van vandaag.
Hij stelt fundamentele
vragen bij de doorgedreven neoliberale wending. De ontmanteling van de overheid
en publieke diensten en de ongebreidelde groei van de ongelijkheid veroorzaakten.
een zware teleurstelling en wantrouwen bij de doorsnee burger. Die leidden tot
de uitholling van de traditionele politieke partijen en de opkomst van populisme
en nationalisme. En hij fileert het nationalisme met zijn eenvoudige
oplossingen, het gekoesterde slachtofferschap en de nostalgie naar een verleden
dat nooit bestond.
Laat u niet
afschrikken door het formaat van deze turf. De tekst is geschreven met een journalistieke pen en is dus vlot te lezen. Grote verwachtingen is een boek om te
lezen en opnieuw te lezen.
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten