De haat tegen het Westen

ZIEGLER, J., De haat tegen het Westen. Het verhaal van de economische oorlog tussen arme en rijke landen. (Vert. La Haine de l’Occident, 2008) A’dam, Uitg. Balans, 2010, 266 pp. – ISBN 978 94 600 3286 8

Sedert de aanslagen op het WTC in 2001 is het Westen in verhoogde staat van paraatheid. Het mondiale terrorisme kan gelden als een symptoom van de groeiende haat van de volkeren van het Zuiden tegen het Westen. Jean Ziegler, oud-hoogleraar sociologie in Genève en voormalig speciaal gezant voor de Verenigde Naties, onderzoekt waar deze afkeer vandaan komt en waarom hij nog steeds toeneemt.

De haat wortelt in de eerste plaats in het verleden. De volkeren van het Zuiden ervaren zichzelf als slachtoffers van twee misdaden van het Westen: de slavenhandel en de koloniale verovering. Die brachten overal en altijd de vernietiging van de cultuur mee, van de eigen identiteit, van het culturele geheugen en de emotionele banden van de onderdrukte volken. Daarvoor eisen ze rechtsherstel, financiële compensatie en boetvaardigheid.

En de haat neemt toe omdat de westerse landen een koloniale politiek blijven voeren. De democratische waarden die ten grondslag liggen aan de grondwetten van de westerse landen stoppen bij de grens. Het Westen schrijft anderen de wet voor maar past ze zelf niet toe. Ondanks alle retoriek over universele waarden van gelijkheid, vrijheid en zelfbeschikking legt het de landen van het Zuiden een economisch systeem op waar het vooral zelf rijker van wordt.

Van op de eerste rij observeerde Ziegler de arrogantie waarmee het Westen multilaterale onderhandelingen blokkeert. Het streven van de volkeren uit het Zuiden naar een billijke en rechtvaardige wereldorde wordt noch gehoord noch begrepen. In het afgelopen decennium hebben de westerse mogendheden, gesteund door het IMF en de Wereldhandelsorganisatie, een beleid gevoerd dat rampzalig heeft uitgepakt voor de onderontwikkelde landen. Nergens ter wereld is er substantiële vooruitgang geboekt in de voorgenomen strijd tegen epidemieën, honger, extreme armoede, vrouwendiscriminatie en gebrekkig schoolbezoek. Dit waren in 2000 nochtans de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties.

Daartegen wordt vaak ingebracht dat de deplorabele toestand van de bevolking in de landen van het Zuiden door hun eigen machthebbers geschapen en bestendigd wordt. Die corrupte inlandse despoten kunnen echter slechts aan de macht blijven omdat ze in de kaart spelen van de Westerse economische belangen. Ziegler beschrijft de wraakroepende situatie in Nigeria, de achtste olieproducent ter wereld. De oliewinning zou het land steenrijk kunnen maken en iedere inwoner scholing, gezondheidszorg en een behoorlijk inkomen bieden. Onder een ijzeren regime, dat iedere vorm van opstand onwaarschijnlijk maakt, heersen echter uitzichtloze armoede en schrijnende ongelijkheid.

Daartegenover plaatst hij het hoopvolle verhaal van Bolivia. Na 500 jaar uitbuitende kolonisatie en meedogenloze onderdrukking werd daar de eerste indiaanse president in Zuid-Amerika verkozen. Op doordachte en vreedzame wijze heeft deze de natuurlijke rijkdommen genationaliseerd en de meerinkomsten aangewend ter bestrijding van de armoede. Toch is ook daar niet alles goud wat blinkt. De veranderingen verlopen traag en moeizaam en er moet weerwerk geboden worden tegen demagogen die etnisch nationalisme en racisme prediken.

Identiteit en wereldburgerschap zijn echter niet met elkaar in tegenspraak, zegt Ziegler. Alle mensen verlangen naar gezondheid, onderwijs, kennis, bestaanszekerheid, vast werk, een regelmatig inkomen, ze willen allemaal hun gezin beschermen tegen vernederingen, hun burgerlijke en politieke verantwoordelijkheden kunnen uitoefenen, ver van alle willekeur, beschermd tegen onheil dat hun waardigheid aantast. Het hangt af van de solidariteit van het Westen met het zuidelijk halfrond of er een leefbaarder, waardiger wereld komt met respect voor de mensenrechten, een eerlijke verdeling van hulpbronnen, gerechtigheid en gelijke behandeling van alle landen.

Als lid van de commissie voor de mensenrechten van de Verenigde Naties heeft Jean Ziegler de hele wereld bereisd. Daardoor heeft hij een goed inzicht gekregen in wat niet-westerse mensen beweegt. Zijn vlijmscherpe aanklacht tegen de wijze waarop de westerse mogendheden zich de zeggenschap over de wereldpolitiek en –economie eenzijdig toe-eigenen kan ons moeilijk onberoerd laten.

Bij dat rauwe verhaal blijf ik toch zitten met een wrang en onvoldaan gevoel. Ziegler klaagt aan maar draagt slechts algemene, sloganeske oplossingen aan.
Moet ik mij bovendien schuldig voelen over wat de machtigen der aarde uitvreten? Als zelfs de auteur, die deel uitmaakte van een VN-commissie, zo machteloos bleek, kan dit toch zeker niet zijn bedoeling geweest zijn. Gewone stervelingen hebben een gering aandeel in de onrechtvaardige behandeling van de Zuiderse volkeren, zowel in het verleden als in het heden.

Het verhaal van Ziegler is dus zeker eenzijdig en doet geen recht aan de complexe realiteit van de verhoudingen tussen de geïndustrialiseerde wereld en de ontwikkelingslanden, en deze binnen die landen zelf.
Maar het geeft weer hoe de Zuiderse volkeren tegen die machtsverhoudingen aankijken. En het confronteert ons zonder omhaal met de ongemakkelijke realiteit dat onze welvaart voor een groot deel op hun onmenselijke levensomstandigheden gebouwd is.

© Minervaria

Aansluitend:

Die dunkle Seite der digitalen Welt