POLMAN, L., De crisiskaravaan. Achter de schermen van de noodhulpindustrie. A’dam, Uitg. Balans, 2008, 230 pp. – ISBN 978 90 5018 973 6In de lagere school spaarden we zilverpapier voor de arme negertjes in Congo. En als we een munt in zijn bakje stopten ging het hoofd van de zwarte man verwoed aan het knikken. Nu gaat er geen week voorbij zonder dat er een zending van een hulporganisatie in de bus zit. Internationale Niet-Gouvernementele Organisaties als het Internationale Rode kruis, Oxfam, Handicap International en Artsen Zonder Grenzen hebben de hulpmarkt overgenomen. Op het ogenblik zijn er wereldwijd meer dan 37.000 geregistreerd.
Humanitaire organisaties helpen de slachtoffers van natuurrampen en oorlogsgeweld overal ter wereld. In de praktijk gebeurt dit overwegend in de arme delen van de wereld. Rond humanitaire hulp is een ware industrie ontstaan waarin miljarden dollars omgaan. Dat geld is afkomstig van donoren, voor een klein deel van particulieren, voor het grootste deel van de regeringen van overwegend rijke landen. Aldus vertegenwoordigen zij het geweten van de rijke wereld.
Toch is dat geweten niet zo zuiver als we het wensen. Want veel van de humanitaire hulp gaat naar oorlogsgebieden waar bijstand aan de getroffen burgerbevolking afhangt van de medewerking van oorlogvoerende partijen. In deze omstandigheden is het voor de INGO’s nagenoeg onmogelijk om de basisprincipes van de humanitaire hulpverlening na te leven. Het nobele uitgangspunt dat slachtoffers altijd en overal moeten geholpen worden en slachtofferhulp alle politieke en militaire belangen overstijgt staat onder toenemende druk.
Bijna alle moderne oorlogen zijn immers burgeroorlogen. Die worden niet uitgevochten op slagvelden door legers van verschillende landen maar door volksmilities, afscheidingsbewegingen, opstandelingen en rebellen in eigen land. Daarbij worden burgers door de strijdende partijen gegijzeld en zijn de humanitaire hulpverleners steeds vaker overgeleverd aan de grillen van de oorlogvoerende partijen.
Linda Polman brengt verslag uit van de gang van zaken in de humanitaire ruimtes die ze als journaliste bezocht. Het resultaat is een schokkend en onthutsend relaas over de patstelling waarin INGO’s gevangen zitten. Met het helpen van de burgerbevolking verlenen de hulpverleningsorganisaties willens nillens ook hand- en spandiensten aan de krijgsheren en milities. Slachtofferhulp heeft immers niets van doen met oorlogslogica. Daar telt alleen winnen of verliezen.
Op indringende wijze onthult ze hoe het verlichten van menselijk leed op de meest schaamteloze en brutale wijze uitgebuit en misbruikt wordt door alle oorlogvoerende partijen en politici. Op talloze manieren worden hulpverleners door de verschillende partijen uitgemolken en voor het blok gezet. Strijders en militairen hergroeperen zich in de vluchtelingenkampen, gijzelen burgers als levende schilden en kunnen er zelf herstellen van het strijdgewoel. Legers, rebellen en milities stelen voedselvoorraden uit opslagplaatsen en hulpkonvooien en gebruiken of verkopen ze om hun oorlogskassen te spekken. In veel gevallen kunnen INGO’s hun werk alleen maar doen mits ze toestemming hebben gekocht van de leiders van rebellenorganisaties die de kampen in handen hebben.
In die schrijnende toestanden gaat de internationale hulpverlening echter ook niet vrijuit. Want als onvoorwaardelijke hulp betekent dat de oorlog verlengd wordt, moeten hulpverleners zich afvragen of men er ongestoord mee kan doorgaan. En dat gebeurt niet of veel te weinig. De hulporganisaties hebben het immers veel te druk met de zorg voor het eigen bestaan. Geen enkele hulporganisatie kan het zich veroorloven te vertrekken uit een humanitaire ruimte. Omdat ze voor hun werking afhankelijk zijn van donoren levert media-aandacht voor rampen meerinkomsten op voor de hulporganisaties. Het is belangrijk om in de kijker te lopen bij iedere grote humanitaire ramp. En dus moeten ze aanwezig blijven op het veld, hoe dit er ook uitziet.
Internationale hulpverlening is een industrie. De organisaties zijn bedrijven vermomd als moeder Theresa, aldus Linda Polman. Ze noemt het een morele economie, waarin de spelers voortdurend op zoek zijn naar het gat in de markt van de goede werken. Polman beschrijft hoe de strijd om contracten met donoren de INGO’s verdeelt en hen in een concurrentiële strijd drijft. Ze varen mee op de scoringsdrift van de media. Om fondsen te werven moeten ze zichzelf verkopen. Er wordt een tomeloze strijd gevoerd om aandacht en geld. Zonder geweld en verwoesting geen hulp en hoe totaler de verwoesting des te meer hulp. Dus focust men op het leed en worden de aantallen en de ellende van slachtoffers uitvergroot. Ondertussen blijven grote groepen mensen van hulp uitgesloten. Ze leven in landen of streken waarmee donoren geen reclame kunnen maken voor zichzelf of waar ze geen belangen hebben.
Bovendien zijn niet alle organisaties betrouwbaar. Tussen het koren zit veel kaf. Kleinere, vaak religieus geïnspireerde, organisaties gaan soms volstrekt onbekwaam te werk en maken nog meer brokken dan er al zijn. Linda Polman klaagt ook de schandalige manier aan waarop het hulpgeld soms wordt verkwist aan exorbitante salarissen en het decadente luxeleven van een aantal humanitaire hulpverleners.
De crisiskaravaan is een hallucinant en stuitend verhaal over nietsontziend geweld, corruptie, uitbuiting en moordende concurrentie. Tijdens het lezen bekroop mij steeds meer een moedeloos gevoel. Gaat het er echt zo aan toe in de hulpverleningsgebieden? Hoe komen we daar ooit nog uit? Hebben mijn bijdragen dan alleen gediend om deze schrijnende wantoestanden in stand te houden?
En dan komt natuurlijk de vraag: hoe moet het dan wel? Linda Polman bekent dat zij ook geen oplossing kan geven. Het probleem kan alleen door de politiek fundamenteel aangepakt worden. Zolang dat niet gebeurt moeten de verschillende hulporganisaties ophouden met elkaar vliegen af te vangen en meer en beter samenwerken.
Intussen hoeven wij, de donoren, niet meteen te beslissen onze steun te schrappen. We moeten echter veel kritischer zijn. We kunnen vragen stellen aan de INGO’s die we steunen over hun werking en wat ze met de giften denken te doen. Daarvoor geeft Polman zelf een aantal suggesties.
Daar kan aan toegevoegd worden dat we ook druk kunnen uitoefenen op politici om geen steun te verlenen aan regimes de hulp misbruiken of de mensenrechten met de voeten treden.
Omdat de INGO’s het zelf niet doen, wilde Linda Polman de pijnpunten ervan bloot leggen. Daardoor krijgen we misschien een eenzijdig en vertekend beeld van de internationale hulpverlening. Maar zelfs als slechts de helft van het verhaal van Linda Polman klopt, is het alarmerend genoeg om niet zonder meer in volle vertrouwen de zoveelste wervende brief van een hulporganisatie te beantwoorden.
Dit boek is zonder meer een eye-opener!
© Minervaria
Aansluitend:
Verloren in wanorde.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten