REES, L., Achter gesloten deuren. De geheime afspraken tussen Stalin, de nazi’s en het Westen. (Vert. World War II: Behind Closed Doors) A’dam, Uitg. Ambo/Manteau, 2008, 427 pp. – ISBN 978 90 223 2292 5Met de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 eindigde de Tweede Wereldoorlog. Zo luidt de officiële versie. Het einde van de oorlog betekende echter niet de bevrijding van alle landen die hadden geleden onder de bezetting door de nazi’s. In de zomer van 1945 wisselden de bevolkingen van Polen, de Baltische staten en een aantal andere Oost-Europese landen eenvoudig de ene tiran in voor de andere. Voor miljoenen mensen eindigde de Tweede Wereldoorlog pas twintig jaar geleden met de val van het communisme.
Anders dan wij leerden, werd het lot van de Oost-Europese volken echter al tijdens de oorlog beslecht. In dit omvangrijke boek vraagt de Britse historicus Laurence Rees zich af hoe dit onrecht mogelijk is geweest. Is het niet paradoxaal dat Groot-Brittannië, dat Duitsland de oorlog verklaarde na de inval in Polen, het lot van dit land zonder tegenstand van betekenis overliet aan de willekeur van de Sovjet-Unie? Welk aandeel had het Westen in de verdeling van Europa naar invloedssferen? Churchill en Roosevelt waren immers door de wol geverfde politici en wisten vanaf het begin zeer goed wat voor soort regime het stalinisme was. Wat was hun rol in het verloop van de gebeurtenissen tijdens en na de Tweede wereldoorlog?
Het verhaal van Rees start bij het Molotov-Ribbentroppact op 24 augustus 1939 tussen Duitsland en de Sovjet-Unie. Uit platte pragmatische overwegingen sloten toen twee aartsvijanden, die elkaar grondig haatten, een voor de buitenwereld onbegrijpelijk pact. In ruil voor de toezegging elkaar met rust te laten verdeelden Duitsland en de Sovjet-Unie de heerschappij over Europa. Maar zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten. Beide partijen hielden zich niet aan hun belofte en de Sovjet-Unie belandde in het kamp van de geallieerden.
De deelname van de Sovjet-Unie aan de oorlog bracht echter morele en politieke complicaties met zich mee. Die konden de Westerse geallieerden zich in hun strijd tegen Hitler evenwel niet veroorloven. Er stonden immers enorme geopolitieke belangen op het spel. Churchill en Roosevelt wisten zeer goed met welk soort regime ze te maken hadden. Maar ze wilden de oorlog winnen op een manier die henzelf en hun eigen landen zo weinig mogelijk zou kosten. Ze voelden zich dus genoodzaakt om achter de schermen enorme politieke concessies te doen.
De spilfiguur in het boek van Rees is Jozef Stalin. Zijn verstandhouding met Churchill en Roosevelt slingerde tijdens de Tweede Wereldoorlog heen en weer op de maat van zijn kille berekeningen. De persoonlijkheden van de leiders drukten een zware stempel op het verloop van de acties en contacten. Churchill en Roosevelt hadden enorme ego’s en waren ieder op hun eigen manier overtuigd dat ze Stalin wel in de hand konden houden. Ze negeerden echter al te vaak de mening en raad van hun functionarissen, die een veel betere kijk hadden op de persoon en de bedoelingen van de realistische Stalin.
Bijzonder interessant zijn de nabeschouwingen. Daarin vraagt Rees zich af of er alternatieven waren voor de Westerse geallieerde leiders. Hadden ze de Sovjetheerschappij over Oost-Europa kunnen voorkomen, en daarmee de wrede onderdrukking van miljoenen mensen? Met de kennis die we nu hebben over de afloop van de oorlog zijn veel toenmalige gebeurtenissen en situaties onaanvaardbaar. Maar binnen de krappe speelruimte waarover ze beschikten hadden ze zich in ieder geval rechtlijniger en eerlijker moeten opstellen, oordeelt Rees.
De Tweede wereldoorlog werd ons altijd voorgesteld als een ‘morele’ oorlog, een moderne kruistocht tegen het kwaad. Maar uit alle gegevens waarover we nu beschikken moeten we besluiten dat deze oorlog overwegend werd gevoerd op basis van keiharde pragmatische overwegingen. De ontluisterende waarheid is dat de Tweede Wereldoorlog een conventioneel machtsconflict was over traditioneel, ouderwets eigenbelang. Morele principes of ideologie waren daarbij van ondergeschikt belang. De ene oorlog is natuurlijk de andere niet, maar dit lijkt mij voor nagenoeg alle oorlogen het geval.
Voor zijn onderzoek reisde Rees door de voormalige Sovjet-Unie en de door haar overheerste landen van Oost-Europa. Hij raadpleegde de documenten die pas na de perestrojka in Rusland openbaar gemaakt werden en spoorde mensen op die deze moeilijke jaren hadden overleefd. Zo is zijn boek niet alleen een weergave van de mentaliteit en overtuigingen van de politieke elite, maar laat het ook de schrijnende menselijke gevolgen zien van de beslissingen die Stalin en de westerse geallieerden achter gesloten deuren namen.
Dit indrukwekkende werk spoort ons aan om alle oorlogsretoriek, van eender welke politicus, zeer kritisch te blijven onthalen. Het boek leest als een roman en is ook voor leken in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog perfect te volgen.
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten