Zuiverheid en decadentie

LABRIE, A., Zuiverheid en decadentie. Over de grenzen van de burgerlijke cultuur in West-Europa 1870-1914. A'dam, Bert Bakker, 2001.

Zuiver en onzuiver, rein en onrein, puur en vermengd zijn categorieën die mensen hebben gehanteerd sinds hun prille bestaan. Zij hebben daaraan ook normen en morele waarden gekoppeld. Labrie toont dit aan door een overzicht van culturele en maatschappelijke gewoontes en geplogenheden van in de oudheid. Ook de Europese cultuur heeft lang deze begrippen gehanteerd, bv. in de vervolgingen van ketters en heksen.

Hoofddoel van zijn boek is echter aan te tonen dat vooral de burgerij de drager is van deze begrippen. Het streven naar zuiverheid is volgens Labrie een typisch burgerlijk kenmerk geworden, dat samenhangt met de wens om het eigen bestaan te verzekeren en te consolideren. Hij illustreert dit aan de hand van de analyse van toonaangevende literatuur in 3 belangrijke Europese landen (Duitsland, Engeland en Frankrijk) aan het einde van de 19^e en het begin van de 20^e eeuw. De burgerij voelde zich in deze periode bedreigd door maatschappelijke veranderingen, waarop zij geen vat had (bv. de opkomst van het socialisme, de aangroei van de bevolking in de steden).

Deze veranderingen werden onveranderlijk beschouwd als decadentie, waarmee alles werd bedoeld wat niet strookte met de burgerlijke leefwijze. Als reactie hierop probeerde zij de zuiverheid te bewaren, door zich vast te klampen aan de traditie, en zich tegen 'vermenging' (van standen, rassen, …) op te stellen. Alles wat niet paste in deze categorie werd de 'Andere' en werd gewantrouwd en afgekeurd. Binnen het heersende kader werd dit wantrouwen en de afkeer vaak in hygiënische en medische termen verwoord (bv. onzuiver bloed).

Anderzijds constateert Labrie ook een fascinatie voor het onzuivere in de Andere, wat resulteert in een ambivalente houding van de burger bv. tegenover seksualiteit. Het is in deze periode dat Freud vorm gaf aan de psychoanalyse. Labrie hanteert dan ook veelvuldig dit kader om zijn thema uit te werken.

Het lezen van dit boek is zeker niet gemakkelijk geweest, maar het heeft me veel inzicht gegeven in samenhangende bewoordingen en categorieën, die, weliswaar enigszins vertaald en aangepast, zeker herkenbaar zijn in de huidige politieke en maatschappelijke context. Het is ook een waarschuwing om kritisch te blijven tegenover alle claims m.b.t. zuiverheid (bv. de mens is fundamenteel goed), omdat dit een simplifiëring inhoudt van een veel complexere realiteit. En tenslotte wordt hier zeer goed geïllustreerd hoe mensen zich in hun handelen en denken veel meer laten leiden door emotionele en irrationele motieven dan door rationaliteit.

© Minervaria