Godsdienst verklaard

BOYER, P., Godsdienst verklaard. De oorsprong van ons godsdienstig denken. A'dam, De Bezige Bij, 2000, 462 pp. – ISBN 90 234 7083 4

Waarom hebben mensen, overal en altijd, een godsdienst? Hoe komen godsdienstige voorstellingen tot stand? Waarom geloven mensen in goden en bovennatuurlijke wezens? Wat is het belang van rituelen? Waarom zijn er verschillende godsdiensten? Waarom is de opmars van de wetenschap niet schadelijk voor godsdiensten? Waarom geloven mensen?

In dit omvangrijke boek beschrijft de antropoloog Pascal Boyer hoe de verklaring voor godsdienstige overtuigingen en gedragingen moet worden gezocht in de wijze waarop het menselijk denken werkt. Godsdienstige of bovennatuurlijke voorstellingen zijn heel goed te begrijpen wanneer men inzicht heeft in de wijze waarop mensen informatie opnemen en verwerken, in nauw verband met hun menselijke existentie, en los van culturele of historische factoren.
Om dit aan te tonen maakt Boyer gebruik van inzichten uit verschillende hoeken: de neurologie, de antropologie, de evolutiebiologie en de cognitieve psychologie.

Boyer vertrekt bij elk thema van een of meerdere gebruikelijke denkbeelden omtrent godsdienst. Hij onderzoekt deze denkbeelden kritisch en probeert een alternatieve verklaring op te bouwen aan de hand van de vermelde invalshoeken.

Hij wijdt ook een hoofdstuk aan de godsdienst als doctrine, godsdienstig geweld en fundamentalisme. Zeer origineel vind ik de invalshoek van waaruit hij deze fenomenen benadert: godsdienst is essentieel niets anders dan een economisch marktproduct, maar dan wel een van een bijzonder soort. Ook zijn theorie over het belang van coalitievorming binnen de groep voor de verklaring van geweld en fundamentalisme is zeer plausibel.

Het onderwerp wordt indringend behandeld, maar volgens mij niet zo toegankelijk als op de achterflap wordt beweerd. In elk geval is een eerste lezing zeker niet voldoende om de materie echt te doorgronden. Desondanks een echte aanrader voor wie in het onderwerp geïnteresseerd is, gelovig of niet, maar ook voor wie meer inzicht wil verwerven in het menselijk denken zelf.

Ik heb er zelf enerzijds veel herkenningspunten gevonden, anderzijds verbanden gezien die ik voorheen nog niet, of alleen intuïtief, had gelegd.

Een bedenking: Boyer legt uit hoe het komt dat mensen geloven in een bovennatuurlijke wereld. Ik heb niet gelezen hoe hij verklaart dat er mensen zijn die daar niet in geloven.

Het werk is degelijk gedocumenteerd, en heeft een zeer uitgebreide bronnenlijst.

© Minervaria