ROOSENS, E., Eigen grond eerst? Primordiale autochtonie. Dilemma van de multiculturele samenleving. Leuven/Amersfoort, ACCO, 1998, 227 pp. – ISBN 90 334 3862 3Dit boek laat zich naar mijn mening niet gemakkelijk samenvatten. De gedachtegang was me op het eerste zicht niet erg duidelijk en inzichtelijk. Toch een poging.
In een multiculturele samenleving worden mensen geconfronteerd met minstens 2 vraagstellingen. De eerste betreft de definitie van het begrip cultuur, de tweede de (on)gelijkheid of (on)gelijkwaardigheid van verschillende culturen in een enkele samenleving.
Op de eerste vraag geeft volgens Roosens de idee van primordiale autochtonie een fundamenteel antwoord. Primordiale autochtonie kent aan individuen en groepen ten aanzien van een bepaald territorium een bijzondere kwalificatie toe, omdat ze afstammen van ouders en voorouders die als 'eersten' op deze grond hebben gewoond. Om die reden hebben autochtonen meer rechten om er te zijn dan nieuwkomers. Primordiale autochtonie lijkt voor zeer veel mensen vanzelfsprekend, omdat deze constructie de onuitputtelijke solidariteit van de verwantschap en de vertrouwdheid met de omgeving van de kinderjaren symboliseert. Etniciteit en nationale identiteit worden daardoor als positieve waarden afgeschilderd en aangevoeld. Dit is ook wat de meeste mensen verstaan als ze hun eigen cultuur beschouwen als behorend tot hun identiteit.
Wanneer men echter van dit idee uitgaat, dan zijn andere culturen dan die van de 'eerste bewoners' niet gelijk(waardig). Een multiculturele samenleving, zoals die zich in de meeste landen ontwikkelt staat dus voor een dilemma: ofwel erkent men alle culturen als gelijkwaardig, maar dan doet men afbreuk aan de primordiale autochtonie, die voor zoveel mensen de kern vormt van hun cultuurgevoel en identiteit, ofwel erkent men de primordiale autochtonie maar dan zit men in de knoei met de erkenning van andere culturen en identiteiten.
Bovendien zitten achter het streven naar erkenning van de eigen culturele identiteit altijd ook andere belangen: economische (bezit, handel, financiële middelen) en sociale (privileges, speciale rechten, …). Die belangen krijgen echter een nobele maar ondoorzichtige verpakking: het respect voor eigen volk en voorvaderen. Identiteit en cultuur staan dus voor nog iets anders.
De auteur onderzoekt de implicaties van (de nadruk op) primordiale autochtonie in twee verschillende situaties: waar de autochtone bevolking een minderheid is, en hun gebied(en) veroverd door "allochtonen" en waar de autochtone bevolking de meerderheid vormt en waar allochtonen in de minderheid zijn.
De eerste situatie doet zich o.a. voor in Canada, waar de Aboriginals (de Indiaanse bevolking) zich steeds meer van de eigen positie bewust worden, en rechten opeisen op grond van primordiale autochtonie. Deze situatie wordt grondig uitgewerkt. De tweede situatie doet zich o.a. voor in Brussel, met een complexe problematiek van enerzijds autochtone Brusselaars (Vlaams- of Franstalig?) en allochtone immigranten. De tweede situatie mocht naar mijn mening grondiger uitgewerkt zijn.
Een multiculturele samenleving zit met een inherent probleem, concludeert Roosens. Hij noemt het een dilemma. Wie gelijkwaardige erkenning vraagt voor alle culturen, tolereert meteen dat allochtonen hun primordiale autochtonie kunnen "vieren" op de grond van de autochtone bevolking. En wie denkt dat dit probleem na een paar generaties wel zal opgelost zijn, zal waarschijnlijk verkeerd uitkomen. Want er zullen steeds andere nieuwkomers zijn, die het dilemma weer zullen oproepen. De studie bij de Aboriginals in Canada toont aan dat dit probleem zelfs na eeuwen terug kan opduiken. Ik denk dat wij dat ook zien en gezien hebben in de recente conflictsituatie in het vroegere Joegoslavië.
De auteur presenteert geen oplossingen. De waarde van het boek ligt volgens mij in het aankaarten van het probleem, en het uitwerken van de verschillende facetten ervan. In elk geval is het een verdienste dat hij open kaart speelt: cultuur heeft te maken met identiteit van mensen, en dat kan men niet ontkennen. Het zal een (moeizame) zoektocht blijven naar een min of meer harmonieuze manier van samenleven waarbij ieders belangen optimaal behartigd worden.
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten