Heeft geschiedenis nut?

van ROSSEM, M., Heeft geschiedenis nut? Utrecht, Het Spectrum, 2006 (5^e dr.), 336 pp. – ISBN 90 461 5031 3

Geschiedenisonderwijs is de laatste decennia de verschoppeling geworden. Wie zich met geschiedenis onledig houdt riskeert al snel een oubollig imago. Is geschiedenis wel een nuttig vak? Wat valt er helemaal uit de gang van zaken in het verleden te leren? Is het verleden niet verleden tijd, en is het heden niet ingewikkeld genoeg dan dat we in stoffige archieven moeten duiken?

In de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw had men geen hinder van deze vragen. Dit waren gouden tijden voor de geschiedschrijving. Die bezigheid speelde toen immers een belangrijke rol in het proces van de natievorming. Ze legitimeerde het bestaan van een natie. Geschiedschrijving voorzag de bevolking van een min of meer samenhangend glorieus verleden, dat onherroepelijk moest leiden tot een natiestaat. Men moest de mensen, die zich vooral identificeerden met hun dorp of streek, warm maken voor de noodzaak van nationalistische solidariteit. Heel dat gebouw is echter al een paar decennia geleden door de historici zelf ontmaskerd. Het was niet meer dan een intellectuele constructie zonder basis in de historische realiteit.

Moderne historici geloven ook al lang niet meer dat er belangrijke lessen uit het verleden kunnen getrokken worden. Het verleden was immers ingrijpend anders dan het heden. De geschiedenis herhaalt zich, anders dan het spreekwoord wil, nooit. Ze vertoont wel enkele patronen, maar die hebben geen significant voorspellende betekenis. Er zijn teveel toevallige gebeurtenissen die het verloop van de geschiedenis beïnvloeden.

Volgens van Rossem, bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en columnist in verschillende historische bladen, is de functie van geschiedschrijving heel eenvoudig: duidelijk maken hoe een bepaalde situatie tot stand is gekomen. Door een wetenschappelijke analyse van de gebeurtenissen is een historicus in staat mythe van feiten te onderscheiden. Hij/zij kan hierdoor een zinnig oordeel te geven over het reële verloop van de gebeurtenissen

In dit boek doet hij dat dan ook. In een uitgebreid eerste deel geeft hij een kritische en overzichtelijke analyse van het verloop en de nasleep van de twee wereldoorlogen in de twintigste eeuw. Vervolgens doorprikt hij op een nuchtere en ironische wijze een aantal gangbare mythes over kunst, cultuur en politiek. Leven wij wel echt in een multiculturele samenleving? Is het niveau van de algemene ontwikkeling wel gedaald? Is er inderdaad te weinig democratie?

Dit boekje is een bundeling van teksten, columns en voordrachten, en hier en daar een boekbespreking, uit de afgelopen jaren. Het is met zwier geschreven en, mede door de korte hoofdstukjes, zeer vlot leesbaar.

© Minervaria