Gissen en missen

VERVOORT, M., Gissen en missen. Valkuilen van de menselijke geest. A’dam/A’pen, Uitg. Archipel, 2004, 215 pp. – ISBN 90 6305 150 6

De vaas met twee gezichten, self-fulling prophecy, wishful thinking, de fundamentele attributiefout, de kracht van placebo’s. We leven in een wereld van vanzelfsprekendheden die vaak bij nader inzien geen stand blijken te houden. Onze hersenen en zintuigen zetten ons maar al te vaak op het verkeerde been: er staat niet wat er staat, de werkelijkheid is niet wat ze is. Bij nader onderzoek blijkt onze wereld een massa schijnwaarheden te bevatten: valkuilen van de menselijke geest.

Behalve door optische illusies laten wij ons gemakkelijk leiden door denkillusies als beoordelingsfouten en fouten bij het inschatten van risico’s. Ons geheugen is notoir onbetrouwbaar doordat we selectief zijn in het opslaan en ophalen van informatie. Ons tijdsbesef is armoedig. In de omgang met anderen laten wij ons vangen door self-fulfilling prophecy en goedgelovigheid. Zelfbedrog is een algemeen menselijke en onuitroeibare eigenschap.

Dit boekje bundelt meer dan dertig voorbeelden van ‘gissen en missen’ die ons dagelijks overkomen. Het is leuk en verhelderend te ontdekken hoezeer wij, die onszelf toch als redelijke wezens beschouwen, ons op allerlei gebieden laten leiden door zelfbedrog en schijnwaarheden.

Inzien hoe intuïtieve beslissingen tot stand komen en onder welke omstandigheden weldoordachte besluiten uitblijven is ook nuttig. Het inschatten van risico’s gaat niet vanzelf en langetermijndenken moet geleerd worden. Kennis van deze kronkels van de geest kan ons helpen bij het nemen van doordachte en lange termijnbeslissingen, bijvoorbeeld inzake gezondheid.

Maar als dit zelfbedrog ons soms funest op het verkeerde pad kan zetten, waarom blijven we er dan zo hardnekkig aan vast hangen? Waarschijnlijk dient het ergens toe. Zonder zelfbedrog, zonder gissen en missen, zijn er immers geen hoop en verlangen. Zonder verlangen zijn er geen idealen, en zonder idealen, de illusies bij uitstek, is er geen samenleving mogelijk. Zelfbedrog zou dus een evolutionair noodzakelijke eigenschap kunnen zijn. Het is even onmisbaar voor de overleving als de mogelijkheid het te doorzien en te ontmaskeren.

Een dun boekje, dat je liefst met mondjesmaat verorbert om (weer) een nieuwe illusie te ontdekken. De korte, vlot leesbare hoofdstukjes maken dat zeker mogelijk.

© Minervaria