Het universum in een enkel atoom

Z.H. de DALAI LAMA, Het universum in een enkel atoom. Waar wetenschap en spiritualiteit elkaar raken. (Vert. The universe in a single atom) Utrecht/A'pen, Kosmos Z&K (Servire), 2006, 191 pp. – ISBN 90215 8404 2.

De Dalai Lama is zelf niet wetenschappelijk geschoold, maar heeft wel veel belangstelling voor de wetenschap. Zijn wetenschappelijke kennis heeft hij uit de lezing van wetenschappelijke artikelen en contacten met belangrijke wetenschappers. Tussen essentiële boeddhistische begrippen en belangrijke wetenschappelijke ideeën zijn er volgens hem veel parallellen.

Dit boek, zegt hij, gaat over het pad dat voor hem leidde tot het ontdekken van de wereld en de prachtige dingen die ze te bieden heeft. De wetenschap is ongelooflijk belangrijk in onze moderne wereld, zij regeert onze wereld. De grote verdienste van de wetenschap is dat zij op een geweldige manier kan bijdragen aan de verlichting van het fysieke lijden van mensen. Toch is het zo dat, zelfs in landen die op wetenschappelijk gebied het hoogst ontwikkeld zijn, mensen nog steeds lijden, vooral op het emotionele en psychische vlak.

In het boeddhisme is het hoogste spirituele ideaal dat je mededogen aankweekt voor alle levende wezens en naar allerbeste weten en kunnen werkt voor hun welzijn. De Dalai Lama stelt dus de vraag hoe we de prachtige ontwikkelingen van de wetenschap op altruïstische en meedogende wijze kunnen in dienst stellen van de mensheid en van de andere levende wezens met wie we deze planeet delen. Daaraan ontbreekt het zo vaak in onze moderne wereld.

Heeft ethiek een plaats in de wetenschap? Volgens de Dalai Lama wel. Ten eerste kan de wetenschap ten goede en ten kwade worden aangewend. Ten tweede hebben wetenschappelijke ontdekkingen invloed op hoe wij de wereld en onze plaats daarin zien. Dit heeft gevolgen voor wat we doen.
Op de bladzijden 106-107 zegt hij hierover: "(...) juist omdat (de wetenschap) zo'n gezaghebbende plaats in de menselijke samenleving inneemt, (is het) heel belangrijk dat wetenschappers zich van hun macht bewust zijn en daarvoor ook de verantwoordelijkheid nemen. De wetenschap moet corrigerend optreden ten aanzien van gangbare misvattingen en verkeerde toepassingen van ideeën die voor de wereld en de mensheid desastreuze gevolgen kunnen hebben."

In dit boeiende boek maakte ik kennis met belangrijke boeddhistische filosofieën, o.a. de intrigerende leer van de leegte. De Dalai Lama vergelijkt de verschillende boeddhistische filosofieën met de bevindingen van de empirische wetenschap. Thema's die aan de orde komen zijn de oorsprong van het heelal, de aard van het bewustzijn, de evolutie van de soorten en genetische manipulatie.

Ik heb meer inzicht verworven hoe de boeddhistische leer vaak verkeerd begrepen en misbruikt wordt door Westerse esoterische scholen, die tegelijk wetenschappelijke verworvenheden negeren en verwerpen. Dit doet de Dalai Lama helemaal niet. Hij getuigt van een bijzonder open houding tegenover de wetenschap en de relatie met spiritualiteit. Spiritualiteit moet worden aangepast aan de inzichten en ontdekkingen van de wetenschap. Als dit niet gebeurt dan leidt dit tot fundamentalisme. Anderzijds meent hij dat de wetenschap en wetenschappers zich bewust moeten zijn dat zij geen wereldbeeld kunnen baseren op de wetenschap of daarmee alle wereldproblemen afdoend kunnen oplossen.

Ondanks de soms moeilijke materie slaagt de Dalai Lama erin om die op een inzichtelijke wijze te presenteren. Het boek leest vlot en is onderhoudend geschreven, met de zin voor relativering en mildheid die hem eigen is.

© Minervaria