Het gelijk van Spinoza

DAMASIO, A., Het gelijk van Spinoza. Vreugde, verdriet en het voelende brein. A'dam, Wereldbibliotheek, 2003, 319 pp. - ISBN 90 284 2002 9

Een boek van Antonio Damasio is altijd boeiend, verrijkend en een plezier om te lezen. Dat kan eens te meer gezegd worden van dit werk.

Gevoelens van pijn of genot, of van iets daartussenin vormen de grondslag van onze geest. We merken deze simpele werkelijkheid vaak niet op, omdat we zo in beslag genomen worden door de mentale beelden van de wereld om ons heen, samen met de beelden van de woorden en zinnen die ze beschrijven.

Maar over de aard van gevoelens is in vergelijking tot onze andere functies weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan. Van al onze mentale verschijnselen worden gevoelens in (neuro)biologische zin het minst begrepen, alhoewel onze samenleving drijft op gevoelens. Gevoelens zijn, zo meent men, ongrijpbaar en gedoemd een eeuwig mysterie te blijven. Ze worden stelselmatig overgeslagen in wetenschappelijk onderzoek. Dit is onder andere de oorzaak van veel wederzijds onbegrip in de medische praktijk en hulpverlening.

Toch zijn er filosofen die gevoelens centraal achten in het menselijk bestaan. Een daarvan is Spinoza. Volgens Damasio is Spinoza van uitzonderlijk belang bij elk discussie over menselijke emoties en gevoelens. Spinoza beschouwde aandriften, motiveringen, emoties en gevoelens, die hij gezamenlijk de affecten of aandoeningen noemt, als een centraal aspect van het menszijn. Blijdschap en droefheid waren de twee belangrijkste concepten die hij gebruikte bij zijn pogingen menselijke wezens te doorgronden en middelen te opperen om beter te kunnen leven.

In dit boek presenteert Damasio een coherente theorie de aard van gevoelens, hoe ze ontstaan en hoe ze ons leven beïnvloeden. Zijn visie is gebaseerd op grondige kennis van ons lichamelijk functioneren en neurologisch onderzoek. De kern ervan is dat gevoelens, zoals ze zich in het lichaam en geest openbaren, de uitdrukking zijn van menselijke opbloei en menselijk lijden. Gevoelens zijn niet louter een versiering die aan emoties worden toegevoegd. Gevoelens onthullen de staat van leven (homeostasis) van het hele organisme.

Damasio legt op zeer inzichtelijke en coherente wijze uit hoe gevoelens tot stand komen, in relatie met emoties en de staat van ons lichaam. In het laatste deel van het boek gaat hij ook in op het belang van deze inzichten voor de wijze waarop wij kunnen omgaan met de existentiële dimensie van ons leven.

Zijn betoog wordt ondersteund door recente ontdekkingen en inzichten uit de neurologie, en geïllustreerd met talrijke schema's en tekeningen. Het werk is voorzien van een uitgebreide notenlijst, een verklaren de woordenlijst en register.
Een zeer waardevol werk!

© Minervaria