PALMARINI, M.P., Onvermijdelijke illusies. Hoe beredeneringsfouten ons denken beheersen. Utrecht, Het Spectrum, 1996, 224 pp. – ISBN 90274 4761 6Wanneer mensen beslissingen nemen of oordelen uitspreken, denken zij meestal dat zij dat doen op een rationele basis. Cognitief psychologisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet klopt. Mensen beslissen over soms heel belangrijke zaken intuïtief op basis van de illusie van rationaliteit. Dit gaat niet alleen op voor de gewone, maar evenzeer voor de hoger opgeleide mens.
In zijn boek noemt Palmarini deze cognitieve illusies "tunnels van de geest". Deze manier van denken is vastgeankerd in de wijze waarop ons brein werkt en hoort daarom tot ons cognitieve onbewuste. Mensen denken en oordelen niet spontaan op grond van rationele en logische wetmatigheden, maar op basis van intuïtie die zij ten onrechte als rationeel beschouwen.
Deze tunnels werden ontdekt en onderzocht in verband met kansberekening waarin mensen de uitkomst van een situatie moeten beoordelen op basis van een paar beperkte gegevens. Dit is ook de gang van zaken in het dagelijks leven: mensen moeten vaak keuzes maken in situaties van onzekerheid, ze richten hun gedrag op een onbekende toekomst, en gebruiken hiervoor een beperkt aantal gegevens uit verleden en heden.
Uit de experimenten over kansberekening van Tversky en Kahnemann blijkt dat mensen beslissingen nemen op basis van verschillende cognitieve illusies of tunnels, waarvan zij zich niet bewust zijn. Sterker nog, zij zijn er meestal van overtuigd dat hun beslissing een hoge mate van rationaliteit en logica bezit.
In een omvangrijk hoofdstuk bespreekt de auteur acht verschillende mentale tunnels waarin mensen bij kansberekening verzeild raken.
Een ander hoofdstuk is minstens even interessant. Hier bespreekt de auteur de consequenties van deze cognitieve illusies voor het redeneren van alledag. Hij noemt ze de zeven hoofdzonden, omdat ze volgens hem de meest ernstige en verraderlijke gevaren vormen voor onze kennis. Dit is meteen het meest leesbare hoofdstuk, en de inhoud is zeer herkenbaar.
Ook al is het intuïtieve denken in ons brein geankerd, toch is de conclusie optimistisch. Als wij ons bewust worden van ons cognitieve onbewuste, kunnen wij redeneringsfouten vermijden. Dit doet sterk denken aan de conclusie van de psychoanalyse m.b.t. het (emotionele) onbewuste.
Logica en rationaliteit zijn in het menselijk denken niet vanzelfsprekend, maar het feit dat wij deze ontdekt hebben wijst ons op de mogelijkheid om er gebruik van te maken. We kunnen rationaliteit oefenen, onze grenzen herkennen en daardoor onze oordelen verbeteren.
Als afsluiter presenteert de auteur de "supertunnel", waar zelfs Nobelprijswinnaars en illustere professoren in de wiskunde zich laten bedotten.
Naar inhoud zeer interessant en leerrijk, naar vorm minder geslaagd. Een meer systematische benadering van het onderwerp was nuttig geweest.
Hier en daar worden zaken gezegd die tegengesteld zijn aan de gepresenteerde theorie. Slordige vertaling? Of een cognitieve illusie?
© Minervaria
Geen opmerkingen:
Een reactie posten